Konflik Israel-Iran tingkat paras bahaya keselamatan Asia Barat

TEHERAN/TEL AVIV: Gelombang serangan Israel ke atas Iran pada 13 Jun, diikuti tindak balas peluru berpandu balistik Teheran ke atas Tel Aviv, Haifa dan beberapa bandar Israel, menandakan perubahan landskap keselamatan paling mendadak di Asia Barat sejak Perang Iraq 2003.

Operasi udara yang memusnahkan rangkaian komando tertinggi Iran termasuk Jeneral Hossein Salami, Komander Kor Pengawal Revolusi Islam, membuka persoalan besar.

Ia mempersoalkan tentang trajektori konflik dan kesannya terhadap ekonomi sejagat, politik dalaman Iran, serta struktur pakatan serantau yang selama ini bertunjangkan persaingan kuasa besar.

Perdana Menteri Israel, Encik Benjamin Netanyahu, menegaskan dalam sidang media di Tel Aviv bahawa kempen ketenteraan tersebut akan berterusan “selama mana diperlukan” untuk menidakkan apa yang beliau sebut sebagai ancaman kewujudan Israel.

Beliau mengingatkan: “Sejarah mengajar kita bahawa kelewatan bertindak hanya akan memberi ruang kepada musuh untuk mengukuh. Kami tidak lagi memiliki kesabaran itu.”

Sambil berdiri di sisinya, Menteri Pertahanan, Encik Israel Katz, menambah bahawa serangan seterusnya akan mengutamakan prasarana peluru berpandu jarak jauh Iran sekiranya Teheran terus menyasarkan kawasan berpenduduk Israel.

Di Washington, Presiden Amerika Syarikat, Encik Donald Trump, yang tiba di Sidang Puncak Kumpulan Tujuh (G7) di Banff, Canada, menyambut baik tindakan Israel sambil menafikan penglibatan langsung tentera Amerika dalam operasi ofensif.

Namun, beliau menegaskan, “Jika Iran menyentuh mana-mana kepentingan Amerika, tindak balas kami akan menggoncangkan asas Republik Islam itu”.

Peranan Trump dan Amerika

Kata-kata Encik Trump mencerminkan doktrin penahanan bersyarat; beliau menyokong Israel, tetapi pada masa yang sama cuba mengelak terjerumus secara langsung yang boleh mengheret Amerika ke dalam perang serantau.

Bertentangan dengan keyakinan Encik Trump, beberapa pemimpin Eropah menyuarakan kebimbangan mendalam.

Perdana Menteri Britain, Encik Keir Starmer, menyatakan bahawa London sedang “bekerja tanpa henti” bagi meredakan ketegangan.

Beliau menambah, “Wilayah ini sudah terbeban oleh konflik di Gaza, operasi Israel di Lebanon, serta serangan Houthi terhadap perkapalan di Teluk. Satu percikan baru boleh menyalakan seluruh rantau.”

Presiden Perancis, Encik Emmanuel Macron, berkongsi pandangan yang sama.

Beliau menegaskan bahawa “kitaran serangan dan serangan balas” berpotensi “merosakkan segala usaha diplomasi nuklear” yang masih berbaki.

Di Sidang Puncak G7 seorang pegawai Jerman yang enggan dinamakan menyatakan, “Cabaran paling berat ialah memujuk Washington agar tidak memberi lampu hijau berpanjangan kepada misi udara Israel”.

Serangan Israel ternyata mengejutkan Teheran.

Ia bukan semata-mata kerana kehilangan pegawai kanan tentera, malah kerana kerosakan serius pada pertahanan udara, tapak peluru berpandu, dan kemudahan pengisian minyak udara yang terletak sejauh 2,500 kilometer dari Israel.

Penganalisis keselamatan Universiti Tel Aviv, Dr Yael Armon, berhujah bahawa kehilangan barisan komando tertinggi “merencatkan keupayaan Iran menyelaraskan tindak balas pantas,” seterusnya menjejas moral pasukan elit, Quds Force, di luar negara.

Bagaimanapun, beliau memberi amaran bahawa “penghinaan strategik” semacam itu berisiko menolak Teheran agar menilai semula doktrin nuklear yang selama ini mengekalkan programnya di bawah tahap persenjataan sebenar.

Dilema bertimpa bagi Iran

Daripada perspektif dalaman, Iran menghadapi dilema bertimpa.

Ekonomi masih terhimpit oleh sekatan, bantahan rakyat dalam dua tahun terakhir belum reda sepenuhnya, dan kini timbul persoalan kewibawaan negara setelah pertahanan udara gagal menangkis serangan sedalam itu.

Profesor Sains Politik Universiti Teheran, Dr Fatemeh Sadeghi, menjelaskan bahawa “retorik ketahanan revolusi mungkin tidak lagi memadai apabila rakyat melihat api menjulang di ibu kota”.

Tambahan pula, beliau menekankan bahawa generasi muda Iran semakin mempersoal pewajaran pelaburan berbilion dolar dalam program nuklear yang ternyata rapuh di hadapan teknologi ketenteraan Israel.

Setakat ini, Iran memilih bertindak balas secara terukur: dua gelombang peluru berpandu balistik yang sebahagian besarnya dipintas, di samping ancaman berterusan melalui saluran rasmi.

Jurucakap Kementerian Luar Iran, Encik Nasser Kanaani, dalam sidang akhbar di Teheran berkata:

“Republik Islam tidak akan bertolak ansur dengan pencerobohan. Semua pilihan pertahanan, termasuk dimensi simetri dan asimetri, berada di atas meja.”

Namun penganalisis Carnegie Endowment, Encik Karim Sadjadpour, memerhatikan bahawa jaringan proksi Iran, Hezbollah, Hamas, militia Syiah Iraq, dan Houthi Yaman “tidak lagi sehebat sebelum 7 Oktober,” menjadikan kemampuan Teheran membalas secara setara semakin terhad.

Kesan ekonomi juga mula dirasai. Harga minyak mentah Brent mencecah AS$76 ($97) setong, lonjakan lebih 10 peratus sejak serangan pertama.

Ketua Ekonomi Pertubuhan Kerjasama Ekonomi dan Pembangunan (OECD), Dr Hiroko Tanaka, menjelaskan bahawa gangguan hanya dua minggu ke atas eksport minyak Teluk berpotensi menambah satu mata peratusan kepada inflasi sejagat, sekali gus memberi tekanan pada bank pusat yang masih bergelut dengan isu menyeimbangkan dasar kadar faedah pascapandemik.

Pasaran saham di Frankfurt dan London dibuka berhati-hati, manakala Bursa Tel Aviv berayun antara kejatuhan 2 peratus dengan pemulihan sederhana, sekali gus mencerminkan ketidaktentuan pelabur.

Selain kesan tenaga, struktur pakatan serantau turut diuji.

Arab Saudi dan Amiriah Arab Bersatu (UAE), yang sejak beberapa tahun kebelakangan ini mempererat hubungan keselamatan tidak rasmi dengan Israel, secara terbuka meminta kedua-dua pihak menahan diri.

Menteri Luar Saudi, Putera Faisal bin Farhan, menegaskan bahawa Riyadh “menolak sekeras-kerasnya serangan ke atas prasarana awam di mana-mana sahaja” dan mengingatkan bahawa “selat Hormuz bukan lapangan permainan roket”.

Kenyataan itu menggambarkan kebimbangan Teluk bahawa tindak balas Iran boleh menyasar prasarana tenaga mereka atau menutup laluan perkapalan utama.

Daripada sudut undang-undang antarabangsa, Israel berhujah bahawa serangan tersebut sah di bawah prinsip “mempertahankan diri”.

Bagaimanapun, banyak negara mempersoalkan sama ada skala besar operasi tersebut benar-benar sepadan dengan tahap ancaman yang dihadapi.

Profesor Undang-Undang Antarabangsa Universiti Leiden, Dr Hassan Rouhani (tiada pertalian dengan bekas presiden Iran), menyatakan bahawa “serangan bersifat kekangan ke atas sasaran nuklear membawa implikasi besar terhadap paradigma bukan-proliferasi”.

Ia berpotensi membuka pintu kepada tindakan serupa oleh negara lain yang berasa terancam.

Persoalan paling mendesak ialah sama ada konflik irtu akan memaksa Iran melangkah keluar daripada Perjanjian Pencegahan Penularan Nuklear (NPT).

Sehingga kini, Teheran masih merupakan salah sebuah negara NPT, meskipun Laporan Lembaga Pengarah Agensi Tenaga Atom Antarabangsa (IAEA) telah mengecam kegagalannya melaporkan kegiatan pengayaan uranium terkini.

Penyelesaian diplomatik tetap saluran terbaik

Presiden Suruhanjaya Eropah, Cik Ursula von der Leyen, berulang kali menekankan bahawa “penyelesaian diplomatik kekal saluran terbaik” untuk mencegah perlumbaan senjata nuklear serantau.

Namun, imej menara apartmen terbakar di Teheran, disiarkan di seluruh dunia, merumitkan sebarang usaha kepercayaan bersama.

Strategi politik dalaman Israel pula berlegar di sekitar persoalan toleransi terhadap serangan balas.

Akhbar, Haaretz, melaporkan bahawa Kabinet perang memberi mandat kepada Angkatan Udara untuk menyasarkan loji minyak Abadan, bahkan pejabat Encik Ayatollah Khamenei, sekiranya Iran melancarkan peluru berpandu setara yang menyebabkan korban baru di pusat bandar Israel.

Profesor Pertahanan Nasional Universiti Hebrew, Dr Eitan Shamir, percaya “Israel menggunakan serangan awal sebagai isyarat bahawa garis merah baru sudah dilakar,” namun setakat mana Washington bersedia mengekang atau menyokong langkah peningkatan seterusnya masih belum jelas.

Sekiranya Amerika terseret lebih jauh, kesan geopolitik boleh melangkaui Asia Barat.

Penganalisis di Pusat Kajian Strategik Moscow berpendapat, kehadiran tentera Amerika di Teluk yang kian intensif membuka peluang baru bagi Russia memperkukuh kedudukan di Ukraine.

Di Beijing, akhbar People’s Daily menyiarkan komentar editorial bahawa “politik kuasa Amerika di Asia Barat melemahkan kewibawaan Washington sebagai pengimbang kemantapan sejagat,” suatu sindiran halus terhadap keutamaan strategik Amerika di Indo-Pasifik.

Penduduk di Teheran, Tel Aviv dan Haifa terpaksa bermalam di stesen metro atau bilik kalis letupan sambil menanti usaha gencatan dan perantaraan baru melalui Oman atau Qatar.

Dunia mahu menyaksikan diplomasi mampu menahan rentetan konflik itu, atau sama ada serangan udara 13 Jun 2025 sekadar prolog kepada ketidakstabilan yang lebih dahsyat di Asia Barat serta gegaran ekonomi di seluruh dunia. – Agensi berita.